ایران قدیم: ‏ آثار ساسانی در خوزستان

سرزمین خوزستان یکی از مهمترین قطعات ایران میباشد که اگر مختصر اهتمام و توجهی برای‏آبادی آن‏ صرف شود ثروتهای هنگفت از منابع و معادن‏ آنجا حاصل میتوان کرد.اگر یک نظر سطحی به‏ اهمیت و عظمت تاریخی این قطعه بیندازیم معلوم میشود که در ایران قدیم چقدرآباد بوده و چه فوایدی از این ایالت مهم بر میداشتند. رودخانهء کارون که از کوههای بختیاری و رود کرخه که از کوه‏ نهاوند بیرون می‏جهد و همچنین آب دیز و شعبات آنها برای اسقای اراضی‏ این ایالت بهترین وسایل است.زحمات و مساعی پادشاهان ساسانی درین‏ قطعه بسیار بزرگ بوده و هنوز آثار آن بکلی محو نشده است.بندهای معروف ششتر با اینکه قسما خراب شده است؛خرابه‏های شهر جند شاپور در نزدیکی کارون که نوشیروان در آنجا دار العلم و بیمارستان‏ معروف خود را بنا کرده بود،و خرابه‏های شهر شوش در ساحل چپ‏ رود کرخه و سایر آثار عتیقه که نشانه‏های کمی از آنها باقی‏مانده همه‏ یاد از عهد آسایش وآبادی و عدالت دورهء هخامنشی و ساسانی میکنند! معروف است که پادشاهان هخامنشی همیشه آب کرخه را برای آشامیدن استعمال میکردند و در حوالی ششتر بوده که در سال 260 میلادی،شاپور اول،امپراطور روم والریان را شکست‏ داده و اسیر نمود.در شصت میلی جنوب شرقی ششتر کوه و جلگهء ملل امیر واقع است که در شمال غربی این جلگه بقایای پل معروف‏ به«خره زاد» هنوز دیده می‏شود.خره زاد نام مادر اردشیر بابکان‏ مؤسس خاندان ساسانی بوده است و شهر رام هرمز که در سر راه‏ اهواز به بهبهان واقع است نیز یادگار پادشاه ساسانی هرمز نبیرهء اردشیر میباشد. « سر پرسی سایکس»در کتاب جدید خود مسمی به«تاریخ‏ ایران»که در دو جلد بزرگ با تصویرهای بسیار نفیس در سال‏ 1916 چاپ شده،چنین مینویسد: « در قرون وسطی،خوزستان حاصل خیزترین ایالت ایران بود و نیشکرهای آنجا بسیار معروفیت داشت.لیکن تهاجم عشایر و طوایف بیابان گرد و چادر نشین،یک بار دیگر اهالی زارع و زحمت کش این قطعه را پریشان و پراگنده کرد.این هالی از رنج دست خود زندگی میکردند و در سایهء نهرها و جویها و قنات‏ها که پادشاهان و بزرگان در این قطعه ساخته بودند از آبهای‏ رودها استفادهء کامل نموده زراعت میکردند.این جویها و قناتها را همهء حکومتها تا این اواخر نگهداری میکردند و اگر وسعت‏ هم نمیدادند خراب هم نمیگذاشتند.هما خوزستان حالیه که یادگار مملکت بزرگ بابل و عیلام است ازآبادی چیزی ندارد و محتاج‏ یک مهندس قوی دست و حکومت ثابتی است که چنانکه در مصر و در پنجاب بعمل آورده است،چندین ملیون زارعین مرفه الحال‏ در این قطعه بنشاند بجای چند هزار چادر نشینان و مواشی آنان. بلی اهمیت خوزستان در ایام قدیم و در قرون وسطی در اغلب کتب تاریخ مسطور است و بنا بنوشتهء ابن خرداذبه تنها خراج‏ اهواز در عهد دولت عباسی در قرن سیم هجری بالغ بر سی هزار درهم بوده است. موقع خوزستان اهمیت زیاد دارد و نه تنها از جهت منابع‏ ثروت بلکه از نقطهء نظر سیاسی و نظامی نیز در آتیه بسیار مهم خواهد شد و جای تأسف است که حکومت ایران چندان اعتنا و اهتمام‏ بدین قطعه نمیکند و حتی از عایدات نفت جنوب که سالیانه ملیونها لیره می‏شود و از محصولات این قطعه میباشد مقداری جزئی را هم برای‏آبادی این خاک صرف نمیکند و چنانکه در جراید خوانده‏ می‏شود اهالی این قطعه تشنهء عدالت و امنیت‏اند و اولیای امور در غفلت و نمیدانند که اگر آنهاآباد نکنند دیگران خواهند کرد و لیکن آنوقت این قطعه را از آن خود خواهند دانست.