ورقی ‌ ‌‌‌از‌ تـاریخ ارتش ایران ( تاریخ سربازگیری)- جهانگیر قائم مقامی مجله بررسی های تاریخی تیر134

ارتش ایران از قدیم- ترین ادوار باستانی،همیشه‌ از دو دسته سپاهیان ثابت‌ (که داوطلب‌ و همیشه‌ بخدمت‌ حاضر بودند)و سپاهیان مـوقت‌ (که فـقط بـهنگام ضرورت گرد می‌آمدند)تشکیل میشده است‌ چنانکه پادشاهان هخامنشی‌ و اشکانی و ساسانی‌ همه وقت‌ سپاهیانی ملتزم رکاب خود و در مراکز سـاتراپ‌نشین‌ها نیز نیروهائی داشته‌اند و هر زمان‌ جنگی‌ پیش می‌آمد ساتراپهای‌ شاهنشاهی و حکام‌ ولایات‌ لشکریانی شامل قسمتی از همان‌ سربازان ثـابت خود و عده‌ای هم‌ از مـردان جـنگجوی روستاهای‌ قلمرو حکمرانی خویش برکاب‌ شاهنشاه میفرستادند و این گروه اخیر فقط تا پایان جنگ در‌ خدمت میماندند و چون جنگ پایان می‌یافت بخانه‌های خویش بازمیگشتند.

از نام این عدهء موقتی در ادورا قبل از اسلام آگاهی نداریم ولی در سالهای‌ بعد از اسـلام باین گروه«حشم»و«حشر روستائی»و مسامحة«حشر»میگفتند1 و دوام این‌ وضع‌ را در تمام دوران سلسله‌های بعد از اسلام تا اواسط دورهء قاجاریه می‌بینیم.2 در دورهء قاجاریه تا اواسط سلطنت ناصر الدین‌شاه،سپاهیان ثابتی را که‌ ملتزم رکاب پادشاه و یا ولیعهد بودند«قشون پارکابی»و آنچه‌ را‌ که شـاهزادگان‌ و حـکام در اختیار داشتند و در موقع ضرورت به التزام رکاب شاه میفرستادند «ولایتی»می‌نامیدند.3 از زمان ناصر الدین‌شاه(1264-1313 قمری)علاوه‌بر عناوین مذکور دو اصطلاح«قشون متوقف»و«قشون متحرک»نیز وضع و معمول شد،باین معنی‌ که‌ قشون‌ متحرک عبارت از سربازانی بودند که مأمور سرحدات و یـا اردوهـای مشق‌ و جنگ بودند و قشون متوقف به آنهائی میگفتند که بعد از خاتمه مدت‌ مأموریت در سرحدات و میدانهای‌ جنگ‌ در‌ خانه‌های خود بسر میبردند و در حقیقت‌ این‌ دسته،نیروی ذخیره بوده‌اند4که سالی سه ماه در همان ولایـت‌ که سـکنی داشتند در میدانهای مشق حاضر میشدند و بتمرین فنون نظامی‌ می‌پرداختند5و دسته‌ اول‌ نیروی‌ تحت السلاح بوده‌اند.