معاهده تنباکو

              مقدمه

  صورت فرمان امتياز تنباكو و تتن منوپل خريد و فروش و ساختن در داخل يا خارج - كل تتن و تنباكوئي كه در ممالك محروسه به عمل آورده مي شود تا انقضاي مدت پنجاه سال از تاريخ امضاء اين انحصارنامه به ماژور تالبوت و به شركاء مشاراليه مشروط به شرايط آتي واگذار فرموديم:

 فصل اول- صاحبان اين امتيازنامه همه ساله مبلغ پانزده هزار ليره انگليسي به خزانه عامره اعلي كارسازي خواهند نمود اعم از اينكه از اين كار نفع ببرند يا ضرر، اين پول هر ساله در پنج ماه از سال گذشته، پرداخته مي شود.

فصل دويم- فقط محض تعيين از تنباكو و تتني كه در ممالك محروسه به عمل آورده مي شود صاحبان اين امتياز ثبت از زارعي كه مي خواهد عمل زراعت اين امتياز را بكند نگاه خواهند داشت و دولت عليه به حكام محليه حكم اكيدي خواهد فرمود كه زارعين تنباكو و تتن را مجبور به دادن ثبت نمايند و اذن و اجازه نامچه از براي فروش و معامله و غيره تتن و تنباكو و سيگار و انفيه و غيره حق خالص صاحبان اين امتياز است و احدي جز صاحبان اين امتيازنامه حق صدور اجازه نامجات مزبوره ندارند و نخواهند داشت. اصناف تتن و تنباكو فروش كه مشغول اين حرفت اند در كسب و معاملات داخله خود برقرار خواهند بود مشروط به داشتن اجازه نامه كه دارنده امتياز خواهد بود.

فصل سيم- بعد از وضع جميع مخارج متعلق به اين عمل و تقسيم صدي پنج سرمايه خودشان بين صاحبان اين امتياز يك ربع منافع باقيمانده سال بسال تسليم خزانه عامره اعلي خواهند نمود و دولت ايران حق وارسي به دفاتر هر ساله آنها خواهد داشت.

فصل چهارم- جميع اسباب كارخانه و ملزومات اين كار كه صاحبان اين امتياز داخل ممالك محروسه مي آورند از جميع عوارضات گمركي و غيره آزاد خواهد بود.

فصل پنجم- حمل و نقل تتن و تنباكو در ممالك محروسه بلااجازه صاحبان اين امتياز ممنوع است، مگر آنچه كه مسافرين براي استعمال يوميه خودشان همراه داشته باشند.

فصل ششم- صاحبان اين امتياز بايد جميع تتن و تنباكوئي كه در ممالك محروسه به عمل آورده مي شود ابتياع و در عوض آن نقد كارسازي نمايند تا آن درجه كه قابل استعمال باشد بايد تمام تنباكو و غيرها كه فعلاً موجود است ابتياع نمايند. قيمت كه بايد به عمل آورنده يا مالك داده شود دوستانه بين عمل آورنده يا مالك و صاحبان اين امتياز قرار خواهد شد، ولي در صورت عدم رضايت طرفين به حكميت مرضي الطرفين رجوع خواهد شد و حكم قطعي مجري خواهد شد.

فصل هفتم- دولت عليه متقبل مي شود كه به هيچ وجه علاوه و اجازه بر ماليات و عوارض و رسوم گمركات حاليه درباره تتن و تنباكو و سيگار و سيگارت و انفيه تا انقضاي مدت پنجاه سال از تاريخ امضاي اين امتيازنامه ننمايند. همچنين دارنده امتياز و شركاي او متعهدند كه تمام رسوماتي كه بالفعل از تنباكو عايد دولت عليه ايران مي شود كماكان عايد گردد.

فصل هشتم- هر كس يا كساني كه بخواهند از اين فصل گريزي اختيار نمايند مورد سياسات و مجازات دولت خواهند شد و هر كس يا كساني كه در پيش آنها خفيةً تنباكو و تتن و غيره به جهت فروش پيدا بشود نيز به جريمه و سياست سخت دولت گرفتار خواهند شد. دولت عليه حمايت و تقويت صريح هر چه تمام تر خود را درباره جميع عمال صاحبان اين امتياز مرعي خواهند نمود و صاحبان اين امتياز تعهد مي نمايند كه به هيچ وجه از حقوق خود موافق اين اختيارنامچه تجاوز ننمايند.

فصل نهم- صاحبان اين امتياز مختار خواهند بود تمام حقوق يا امتيازات و يا تعهدات و غيره خود را به هر كس يا كساني كه ميل دارند منتقل نمايند، ولي قبل از وقت به اولياي دولت عليه اطلاع خواهند داد.

فصل دهم- عمل آورنده يا مالك تتن و تنباكو هر وقت تتن يا تنباكوي خود را حاصل نمود بايد خود به نزديك ترين وكيل صاحبان اين امتياز اطلاع بدهد كه حاصل ايشان به چه مقدار است تا اينكه صاحبان اين امتيازنامه بتوانند تعهدات مقرره فوق را در فصل ششم بموقع اجرا گذارند و آن را به زودي ابتياع نمايند.

فصل يازدهم- صاحبان اين امتياز حق نخواهند داشت اراضي ابتياع نمايند، مگر به اندازه لزوم اجراي اين امتيازنامه به جهت انبار و مورد لزوم آن.

فصل دوازدهم- زارعين بر طبق تفصيل شروطات كه از جانب صاحبان اين امتياز به همراهي دولت مقرر مي شود و محق مي باشند به اندازه في براي حاصل خود پيشكي به آنها داده شود.

فصل سيزدهم- اگر از تاريخ امضاء اين امتيازنامه تا انقضاء مدت يك سال كمپاني اجزاي آن تشكيل نشود و شروع به كار نشود اين امتيازنامه از درجه اعتبار ساقط و باطل خواهد شد، مگر اين كه جنگ يا امثال آن كه مانع تشكيل كمپاني باشد واقع شود.

فصل چهاردهم- در صورت وقوع اختلاف مابين دولت عليه ايران و صاحبان امتياز، آن اختلاف رجوع به حكميت مرضي الطرفين خواهد شد و در صورت عدم امكان رضايت طرفين حكم اختلاف را رجوع به حكميت قطعي حكمي به تعيين يكي از نمايندگان دولت آمريك يا آلمان يا اطريش مقيم طهران خواهد شد.

فصل پانزدهم- اين امتيازنامه به دو نسخه فيمابين دولت عليه ايران و ماژور تالبوت به امضاء اعليحضرت همايون شاهنشاهي و ثبت وزارت امور خارجه مبادله شده و مضمون فارسي آن محل اعتنا خواهد شد. به تاريخ بيست و هفتم شهر رجب المرجب سنه يك هزار و سيصد و هفت، مطابق بيستم مارس سنه يك هزار و هشتصد و نود مسيحي.

منبع: كتاب معاهدات و قراردادهاي تاريخي، از غلامرضا طباطبايي مجد، صفحات 413 تا 416.